Lilju“, sem allir vildu ort hafa, eftir Eystein Ásgrímsson, munkur frá Þykkvabæjarklaustri.
Lilja er helgikvæði sem Eysteinn Ásgrímsson munkur (bróðir Eysteinn) orti um miðja 14. öld. Kvæðið þótti bera af öðrum slíkum á sínum tíma og varð því til orðtakið „allir vildu Lilju kveðið hafa“ eða „Öll skáld vildu Lilju kveðið hafa“
Lilju kvæðið:
1. Almáttigr guð, allra stétta
yfirbjóðandi engla og þjóða
ei þurfandi stað né stundir,
staði haldandi í kyrleiks valdi,
senn verandi úti og inni,
uppi og niðri og þar í miðju,
lof sé þér um aldr og ævi,
eining sönn í þrennum greinum.
2. Æskig þína miklu miskunn,
mér veitiz, ef eg eptir leita
klökkum hug, því að inniz ekki
annað gott nema af þér til drottinn.
Hreinsa brjóst og leið með listum
loflig orð í stuðla skorðum,
stefnlig görð að vísan verði
vunnin yðr af þessum munni.
3. Beiði eg þig, mær og móðir,
mínum að fyr umsjá þina
renni mál af raddartólum
réttferðugt í visum sléttum,
skýr og sæt af vörrum vórum
vorðin svó, að mætti, orðin,
laugaz öll í glóanda gulli,
guði værig þau skyldr að færa.
4. Fyrri menn, er fræðin kunnu
forn og klók af heiðnum bókum,
slungin mjúkt af sínum kóngum
sungu lof með danskri tungu;
í þvílíku móður-máli
meir skyldumz eg en nökkur þeira
hrærðan dikt með ástar-orðum
alsvaldanda kóngi að gjalda.
5. Sköpun og fæðing, skírn og prýði,
skynsemi full, er betri er gulli,
dreyrinn Krists af síðu-sári,
synda líkn og dagligt yndi,
háleit vón á himnasælu,
hrygðin jarðar neztu bygðar,
bjóða mér í frásögn færa
fögr stórmerkin drottins verka.
6. Herra guð, sá hverjum er dýrri,
himin og jörð í fystu görði,
prýddi hann með þrysvar þrennum
(það er rétt trúa mín) engla stéttum,
áðr var hann þó, jafn og síðan,
ærinn sér en skepnan væri;
görði hann heim og teygði tima
tvó jafnaldra i sínu valdi.
7. Mektarfullr, sá er af bar öllum
í náttúru skærleik sínum,
skapaður góðr, og skein i prýði,
skapara næstr í vegsemd hæstri,
eigi lét sér allvel nægja
engill mekt, þá er hafði fengið,
meðr ofbeldi öðlaz vildi
æðra sess og virðing bæði.
8. Fýstiz hann með ofsa æstum
að viðr likjaz yfrið ríkum
guðs eingetnum syni, og síðan
sér nægjandi öngum vægja.
Fúll metnaðrinn er með öllu
óvarliga, sem ritning próvar,
ætla sér við dýran drottin
deila megni – hversu er vegnar.
9. Svó er greinanda, á samri stundu
sem engillinn tók að spillaz,
söktiz hann með sinum grönnum
sem blývarða í djúpleik jarðar,
blindan þar sem föður sinn fjandann
feiknt ofbeldit kvelr í eldi;
fávis er sá, er feðgin þessi
faðma vill, en siðunum spilla.
10. Dagarnir sex að vísu vuxu
veltiligir um sjávarbelti,
áðr en fengi alla prýði
jörð og lopt, er drottinn görði,
pressað vatn i himininn hvassa,
hjörn og eld sem merkistjörnur,
hagl og dýr sem fiska og fugla,
fagran plóg og aldinskóga.
11. Breytti guð, og brá til hætti,
blóð og hold af vatni og moldu,
léttan blástr af lopti hæsta,
lífs heitleik af sólarreitum,
önd og þar til síðan sendi,
sú er skiljandi drottins vilja
leið kunnandi um líkams æðar,
líf skínanda af helgum anda.
12. Sá er líðandi maðr af móður
moldu og þó með skæru holdi,
Ádám nefndur, alls í heimi
átti ráð með frelsi og náðum.
Höfginn rann svó hægr á þenna
heims stýranda, fekk hann skýra
andagipt, þá er síðan sýndi,
svó vorðinna spádóms-orða.
13. Út leiðandi af Ádáms síðu
Évu brátt, sem Móíses váttar,
vist með æru, vald og ástir
vísa gaf hann þeim paradísar,
þangað til er þau með englum,
það er blíðan mest, lifði síðan
meðr afspringi alt það er fengi
ævinliga og þakkir gæfi.
14. En að verðleikrinn vís á jörðu
vyrði sök til himnadyrðar
boðorðið eitt inn blíði drottinn
býður þeim í skyldu að hlýða:
„epli er eitt er eg banna að bíta
báðum ykkr, en þið munuð ráða;
deyja skuluð, ef efnið eigi
einfalt boð með dyggleik hreinum“.
15. Þrútnar, svellr og unir við illa
engill, bann sá er hafði fengið,
fyrða sveitin ef, fædd á jörðu,
fái þar vist, er sjálfr hann misti,
og bruggandi dauðans dreggjar
duldiz hann fyr augsjón manna;
fjölkunnigr í einum innan
ormi tók hann mál að forma.
16. Sem próvandi segir til Évu:
„svara mér skjótt, en hví hefir dróttinn
sætast ykkur blóm að bíta
bannað, en lofað þó flest alt annað?“
Svó fór það, að svaraði Éva
sem margbrugðinn fjandinn hugði:
„Að eigi við lífs af leiðum
léttliga hröpum á dauðans stéttir.“
17. Léttliga fann þar ljósa váttan
léttleika i svaranna reiki;
því treystiz hann framt að freista
flærðum settr og talar með prettum:
„Eigi munuð ið Ádám deyja
andlits hvít, þótt eplið bítið,
heldr munuð með heiðr og valdi
hosk og rík við guðdóm líkjaz.“
18. Auðgint mjög því Éva trúði,
át hún blóm, en tapaði sóma,
og til með sér Ádám teygði,
át hann það, er hann vissi bannað,
ugði hann, að Eva stygðiz,
ef neitaði hann bæn að veita;
fjandinn gat svó í fystu blindað
feðgin vár með nógu dári.
19. Refsar þeim að réttum dómi
ríkr herra fyr ódygð slíka,
rak þau braut af sæmdar-sæti
snauð og nökt í písl og dauða;
veltuz aum í veslum heimi
víða lands, þar er nær öll síðan
lýða kind með sárum syndum
sendiz framm af Ádáms lendum.
20. Remman brast af rót í kvistu,
rann þá glæpr af hverjum til annars,
leið svó heimr um langa tíma
lífs andvani, en fullr af grandi,
léttir hvárki ugg né ótta,
eitt er mest, er þó er á lesti:
opið helvíti, búið með bölvi,
bauð sig framm við hvers manns dauða.
21. Heimr er dauðr, en hvað er til ráða?
Hvar getr þann, er sér megi bjarga?
Hvergi, því að í synda saurgun
sannliga hverr að þyngir annan.
Eitt er til, það er eg vil vótta
(á eg grátandi frammi að standa):
attú sjálfr inn dýri drottinn
dugir nú ferð, svó lífguð verði.
22. Veitt er líf, það er varð og mátti,
veitt er líf, það er Ádám neitti,
sú miskunn á settum tíma
sendiz framm af guðdóms hendi,
ljós í heim að lifanda kæmi,
lifanda vist, það er kvaldar andir
tæki á braut úr djöfla díki –
dýrð englanna slíku stýrði.
23. Tendraz öll og talar með snilli
tungan mín af herra sinum,
um stórmerkin á hún að yrkja
yfirspennanda heima þrennra;
bjúg og sár í bandi væri,
bandi rétt ins nezta fjanda,
nema hjálpræði guðs ið góða
gefið á jörð mig leystan hefði.
24. Nær og firr með skygnleik skýrum
skipandi alt með syni og anda
föðrpersóna engli einum
erindi býðr, en þessi hlýðir:
„fljúg og seg það Máríu meyju
mætri, þeiri er eg skal gæta,
minn einga son holdi hennar
hlýðinnar vill björtu skrýðaz“.
25. Móðir oss er Máría þessi,
mektarblóm og full af sóma,
glæsilig sem roðnust rósa
runnin upp við lifandi brunna,
rót ilmandi lítillætis,
logandi öll með skirleiks anda,
guði unnandi og góðum mönnum,
guði líkjandi í dygðum slíkum.
26. Engi sé eg að jarðlig tunga,
inn háleiti stjörnureitar
drottinn, þér, sem verðugt væri,
vandað fái nú stef til handa.
Sé þér dýrð með sannri prýði,
sunginn heiðr af öllum tungum
eilifliga með sigri og sælu,
sæmd og vald þitt minkaz aldri.
27. Leið, sigrandi páfugls prýði,
pentað innan firmamentum,
Gábriél sem geisli sólar
gleðiligur í lopt in neðri;
sendiboði kom sjaufalds anda,
svó er greinanda, að húsi einu,
sannr meydómrinn sat þar inni,
sjálft hreinlífið, gimsteinn vífa.
28. Og svó veik að meyju mjúkri:
„Máría hlýð nú orðum várum,
frægast víf, þér færig áve,
full miskunnar sætum brunni,
samangaupnandi sína skepnu,
sannr höfðinginn engla og manna,
byggir þér fyr brjósti skæru,
blessuð mær, þú ert sprundum hæri.“
29. Heyrði og trúði, en undraz orðin
jungfrú kyrr, því vissi hún fyrri
aldri kvaddan mann á moldu
með þvílíkri tígnarkveðju.
Fyrirbjóðandi henni að hræðaz,
höfuðengillinn talaði lengra:
„guð himnanna framm mun fæðaz,
frúin skínandi, af holdi þínu“.
30. Fréttir nú með hverjum hætti
henni bæri til fögnuð þenna,
borgarmúr svó að brysti hvergi
bygð geymandi hreinleiks dygða.
Engill segir að ei muni syngaz
jungfrú blíð, þó að sveininn smíði
haglig myndun heilags anda,
hold og bein af líkama hreinum.
31. Loptin öll af ljósi fyllaz,
legir og grund þau stóðu og undraz,
kúguð sjálf svó nærri nógu
náttúran sér ekki mátti.
Giptiz öndin guðdóms krapti
góðu og huldiz Máriu blóði,
glaðrar dvelz í jungfrú iðrum
ein persóna þrennrar greinar.
32. Hjörtun játi, falli og fljóti
fagnaðarlaug af hvers manns augum,
æ þakkandi miskunn mikla,
minn drottinn í holdgan þinni.
Sé þér o. s. frv.
33. Fimm mánuðum og fjórum síðar
fæddiz sveinn af meyju hreinni,
skygnast sem þá er glerið í gegnum
geisli brár fyr augum várum;
glóar þar sól, að glerinu heilu,
gleðiligt jóð það skein af móður,
að innsigli höldnu hennar
hreinferðugra meydóms greina.
34. Engi heyrðuz, engi vurðu
jöfn tíðindi fyrr né síðar,
bæði senn því mey og móður
mann og guð bauð trúan að sanna.
Loptin sungu komnum kóngi
kunnigt lof þar er hirðar runnu,
himna dýrð er hneigð að jörðu,
hér samtengduz menn og englar.
35. Þó var ei svó rík að reifa
ríkust móðir ætti góða,
því var kóngrinn hörðu heyi
huldr, að mætti firraz kulda.
Umsniðningar Jésú prýði
átti dagr að fæðing váttar,
æsiz blóð um líkama ljósan,
lagaz minnilig tár af kinnum.
36. Á þrettánda dag til drottins
dýrðar-menn, er ríkjum stýrðu
austr í heim, með offri kvómu
ungan mann að heiðra þannig.
Umrennandi sex að sinnum
sex daga grein og fjórum einum
offraz kaus fyr oss að vísu
Jésús sjálfr í musteris hválfi.
37. Vígðiz oss, þá er vatni dögðiz
valdr himnanna á þrítugsaldri,
Jórdánar við æðar hreinar;
Jón baptista drotni þjónar.
Þessi ástvinrinn Jésú Kristí
er nú váttr, að þann dag mátti
samskínandi á grænni grundu
guðs þrenning með lýðum kennaz.
38. Finn eg alt að manvit manna
mæðiz þegar að um skal ræða
máttinn þinn, inn mildi drottinn,
meiri er hann en görvalt annað.
Sé þér o. s. frv.
39. Undraz tók inn forni fjandi
fæddan mann, er skilja var bannað,
og þvílíkt sem andinn segði
orðin slík af tungu forðum:
„þikki mér sem nýjung nökkur
nálgiz heim og ættir beima,
eitthvað klókt mun drottinn dikta;
duldr em eg þess, það ferr af huldu.
40. Jésúm tígna engla rásir
uppi og niðri af heimi þriðja,
stjörnuljós og færðar fórnir,
friðar samband á hverju landi;
slík afla mér sóttar-auka
sönn stórmerkin veitt hjá mönnum;
kvíðig að hans remming ráða
ríði mér að báðum síðum.
41. Föðurætt hans trúig fá munu hitta,
finz móðernið hér með þjóðum,
því er atferðin Jésú burðar
undarlig, svó að skil eg það varla.
Ekki er mér á þessum þokki,
þann veg ferr þeim unga manni,
aldri var sá fyrr á foldu
fæddur maðr, er eg næsta hræddumz.
42. Þystr er hann og fölr af föstu,
firriz hlátr, en kann að gráta,
mæðiz hann og er móður sinnar
mjólku fæddr, en reifum klæddiz;
finn eg þó, að i slíku sannaz
sjálf náttúran manndóm váttar,
fýsir mig þvi framm að æsa
flein ódygðar honum að meini.
43. Mér virðiz sem miklu hæra
mætr guði hann Ádám sæti,
áðr eg sveik þau Evu bæði
ærusnauð í myrkr og dauða.
Satt er, að fæstir sjá við prettum,
svó mun enn um Jésúm þenna,
því treystumz eg framt að freista,
forðum hefi eg slægvitr orðið“.
44. Son Máriu, sonr inn dýri,
son menniligr guðs og hennar,
kenn þú mér að forðaz fjandann
fjölkunnigan, en þér að unna.
Sé þér o. s. frv.
45. Frétt hefig hitt, að freistar drottins
föstumóðs með ýmsum löstum
púkans slægð, að hvern mann hugðiz
hvekkjum vanr í synd að blekkja.
Velakrings af vöfðum strengjum
vundin opt, og sneruz á lopti,
skeytin öll ins flærðar-fulla
fjanda brjóst i gegnum standa.
46. Þessu næst ins kæra Kristí
kenning tók um bygð að renna,
líf-þjónandi lærisveina
leitar, finnr, og þar með veitir
blindum, hrjúfum, dumbum, daufum,
dauðum, krömdum, ærum, lömdum
augu, græðing, orð, að hlýða,
andir, heilsu, vizku, að standa.
47. Þetta sér hann fjandi, að fættiz
fólkið hans og líz það vansi,
dæmin góð að vaxa víða,
verri brögð og lýtin þverra.
Púkinn kvaldur þeygi þoldi
þenna leik, er harðan kennir,
því flýtandi sínar sveitir
syndabrjót að drepa sem skjótast.
48. Leiðan dreng að ljótum ráðum
lokkar hann (sá er Jésú manna)
yfirmorðinginn (innan hirðar,
Júdás nefndr, er óvænt stefndi);
mildan guð við silfri seldi
sveitum þeim, er Júðar heita,
fullum upp af grimdar galli,
grenjaði þjóstr í þeira brjósti.
49. Fúsir hlupu og fundu Jésúm,
fundinn hröktu, lömdu og bundu,
bundinn leiddu, hæðnir hæddu,
hæddan, rægðan slógu og afklæddu,
fjandans börnin þröngum þyrni
þessum spenna um blessað ennið,
þessir negla Krist á krossinn,
keyra járn, svó stökk út dreyri.
50. Ættim vér á Jésúm drottin
ífunariaust með fullu trausti
út af hjartans instum rótum
allir senn með gráti að kalla.
Sé þér o. s. frv.
51. Yfirmeistarinn allra lista,
Jésús góðr, er lífgar þjóðir,
kenn þú mér að stilla og stýra,
steflig orð megi tungan efla.
Ævinliga með lyktum lófum
lof ræðandi á kné sín bæði
skepnan öll er skyld að falla,
skapari minn, fyr ásján þinni.
52. Eru æ minnilig eptirdæmi
yfirbjóðanda himins og landa,
hneigði nú sinn háls og vægði
hverjum þræl, er lysti að berja,
fátalaðr með lítillæti,
lágraustaðr með ásján fagra,
svó bjóðandi í sáran dauða
sína önd fyr nauðsyn mína.
53. Hrækjandi þá höfuðin skóku
heiðingjar sem Júðar leiðir;
flestir allir flýðu Kristí
fylgdarmenn við storminn þenna.
Minnaz verðr og má eg ei annað,
móðir guðs í tárum flóði;
mætti verða, að minnar sóttar
minnaz vildi hún eitthvert sinni.
54. Höfuðdrotningin harmi þrungin
(hneigð og lút hún skalf af sútum)
færðiz nær, þá er fell úr sárum
fossum blóðið niðr um krossinn;
þrútnar brjóst, en hjartað hristiz,
hold er klökt, en öndin snökti,
augun tóku að drukna drjúgum
döpr og móð í tára-fíóði.
55. Rödd engilsins kvennmann kvaddi,
kvadda af engli drottinn gladdi,
gladdiz mær þá er föðurinn fæddi,
fæddan sveininn reifum klæddi,
klæddan með sér löngum leiddi.
leiddr af móður faðminn breiddi,
breiddr á krossinn gumna græddi,
græddi hann oss, er helstríð mæddi.
56. Þó grét hún nú, sárra súta
sverði nist í bringu og herðar,
sitt einbernið, sjálfan drottin,
sá hún hanganda á nöglum stangaz,
armar sviddu af brýndum broddum,
brjóst var mætt; með þessum hætti
særðiz bæði sonr og móðir
sannheilög fyr græðing manna.
57. Fyr Máríu faðm inn dýra,
fyr Máríu grát inn sára
lát mig þinnar lausnar njóta
lifandi guð með föður og anda.
Ævinliga o. s. frv.
58. Syni Máríu svartir færa
seggir blandað gall með dreggjum,
fulla smán og flestar pínur
fundu þeir, en heimrinn stundi.
Fölnar skinn og fellr að enni,
fættaz orð, en þverrar mætti,
öndin leið af Jésú píndum,
yfirvaldanda himins og landa.
59. Eg segi rétt, að engi mætti
ógrátandi vörrum láta,
Jésú minn, ef letrið læsi
linhjartaðr af píslum þínum,
því að náttúran æpti af ótta
öll skjálfandi, en himnar sjálfir
týndu ljósi, er berr vart bundinn,
bifaðiz hauðr i þínum dauða.
60. En í andláti Jésú sæta
oss er flutt, að gægz á krossinn
fjandinn hafi og frétt að syndum
færaglöggr, ef nökkur væri.
Hlægir mig, að hér mun teygjaz
hans forvitni sér til vansa,
eigi mun nú ormr inn bjúgi
agn svelgjandi á króki fagna.
61. Öll helvítis járnhlið skjálfa,
undraz myrkr, að ljós er styrkra,
hlaupa fjandr og ætla undan,
ódæmin þeir sögðu að kæmi,
hræzlan flaug um heljar bygðir;
helga menn, er fjötrar spenna,
hlaut óvinrinn laust að láta,
lamdr og meiddr er valdið beiddi.
62. Hvað er tíðinda? hjálpaz lýðir.
Hví nú? Því lét Jésús pínaz.
Hvað er tíðinda? Hraktr er fjandinn.
Hverr vann sigrinn? Skapari manna.
Hvað er tíðinda? Helgir leiðaz.
Hvert? Ágæt í tígnarsæti.
Hvað er tíðinda? Himnar bjóðaz,
Hverjum? Oss, er prísum krossinn.
63. Signað ljós inn sæti Jésú,
sannr lífgari dauðra manna,
drag þú mig frá djöfla bygðum,
drottinn blíðr, og halt mér síðan.
Ævinliga o. s. frv.
64. Sé eg ei þann, að út megi inna,
orða-snild þótt próva vildi,
alla gleði, er fekk að fullu
forn Ádám við Jésú kvámu;
sjálfr hann einn því að batt með bölvi
börn sín öll í dauðans pínu,
en nú leysti öll úr banni
eitt hans barn og miskunn veitti.
65. Hví stundaðir, inn forni fjandi
fremdar snauðr, á Jésú dauða?
eða þóttiz þú meiri að mætti?
máttrinn hans að guðdóm váttar,
eða hugðir þú líkams lygðir?
líkam tók hann meyjar ríkrar,
óverðugan hann flengdu fyrðar;
flekklausastr hann vann til ekki.
66. Þú fyrdæmdir auma Évam
Éva mann fyr epli bannað,
maðr bannsettur allar ættir,
ættin Krist, er spjóti nisti,
Kristur þig, þó er fant í fystu
fystan prett og manndráps lystir;
svó ódygðar-brandrinn bjúgi
beygðiz aptr í þína kjapta.
67. Síðan reis með sigri af dauða
sunnudag og görði kunnan
sinn ódauðleik mörgum manni
mildin sjálf, þótt deyja vildi;
tvennar gengu tvisvar sinnum
tíu dægranna rásir hægar,
áðr en upp yfir himna-hæðir
hóf hann blóð, það er tók af móður.
68. Umrennandi sjau að sinnum
sjau daga grein og þar til einum
hingað sendi hann helgan anda
hreinferðugastan lærisveinum.
Vegsamligr til handar hægri
hann er guðs með virðing sanna,
sinn bjóðandi faðm inn fríða
fyrða laðar til himna dyrðar.
69. Máríu son, fyr miskunn dýra
manns náttúru og líkam sannan
kenst þú við, að mín þú minniz,
mínn drottinn, í ríki þínu.
Ævinliga o. s. frv.
70. Enn mun koma í öðru sinni
alls valdandi kóngr að gjalda
seggja ferðum sínar görðir
sóma-örr á efsta dómi.
Svó geisar þá eldr og eisa
jörð og fjöll, að í heimi öllum
eigi finz þá upp úr skýjum
óbrunnið og niðr að grunni.
71. Upp rísöndum allra landa
íbyggjurum við dóm inn hryggva
Jésús mun þá sárin sýna
súthrærandi og píslarfæri.
Orð og hugsun, allar görðir
eru kannaðar hvers sem annars,
bjóðaz hvárki blót né eiðar,
byrgjaz úti gjafir og mútur.
72. Engi finz á þessu þingi
þrætugjarn né klókrar varnar
orðahreimr, er á drottins dómi
dreifaz menn í flokka tvenna;
aðra sveit með hæstum heiðri
hefr hann langt yfir sferas efri,
steypir þá með eymd og ópi
öðrum niðr í fjandann miðjan.
73. Reknir brott i dauðans druknun
drepnir menn, er þar skulu brenna,
gnísta tennr í fýlu og frosti,
fjandr i kring um búka standa.
Brigzl og hróp er að görvum glæpum,
grimmlig sótt i myrkri og ótta,
engi er vón á öðru en pínu,
eilíf nauð, en kvikr er dauðinn.
74. Þessu í gegn mun finna fögnuð
fyrða hverr, er til sinnar dyrðar
herrann bauð með hæstri prýði;
heimleiddir því að verða beimar
ungir, glaðir, frjálsir, friðir,
færir, mátkir, vitrir, skærir;
hátíð gild er um allar aldir
alda þeim með virðing haldin.
75. Tárum rigni, en tungan þagni,
taki af mál, en þurftug sálin
beriz um fast svó búkrinn hristiz,
bið eg óttandi: hjálp mér dróttinn.
Ævinliga o. s. frv.
76. Tvó hræðumz eg: dóm og dauða;
deyr sá margr, er engi bjargar,
mitt eitt veit eg líf ið ljóta
leiða mig í drottins reiði.
í margfaldri synda saurgan
svíður brjóst og hefndum kviðir
fyr afbrigði flestra dygða;
fátt er það, er siðuna váttar.
77. Vindi fult hefir veslan anda
vórt ofbeldið löngum feldan,
blár og ljótr í öfundar-eitri
jafnan hefi eg næsta kafnað.
Reiðigall með sárum sullum
sviðrar mér um blásin iðrin,
hrygðin slítr af hjartarótum
harðan styrk i súta-myrkri.
78. Festiz opt í fjúki lasta
frost ágirni mér í brjosti,
græðgi-drep með glæpum auðgum
grefz hér inn með krókum stinnum;
hræðiliga með blindri blíðu
blekkiz hold í dauðans flekkun,
hreldr af slíku ættig aldri
ugglaus vera, þótt miskunn huggi.
79. Fyrirlátið mér, faðir inn sæti
fyrirlátið mér, eg vil gráta
orð og hugsun, illar görðir
auðmjúkliga og firraz dauða;
því lýt eg nú þér að fótum
þröngdr og kvaldr, af mæðing taldri,
klökkr og hræddr eg þurfa þykkjumz
þína vægð í nauðsyn mína.
80. Svó fýsumz eg sætí Jésú,
synda líkn, að þeira myndir
lítaz mér sem liggi þrútið
linna eitr um hjartað innan.
Send hingað mér sjaufalds anda
sanna gipt, er leysi úr banni
mína önd, að mættig þjóna,
Máríu blóm, fyr ykrum sóma.
81. Laust aldrigi lát mig, Kriste,
lasta-vinds í bylja-kasti,
typta mitt og tem sem optast
tendrað brjóst með líknarvendi,
svó að grátandi fús að fótum,
faðir skínandi, krjúpig þínum
hvert það sinn, er eg kulda kenni
kostalaus af glæpafrosti.
82. Beiðig nú fyr Máríu móður
mjúka bæn og fagran tænað
á treystandi, Jésú Kriste,
yðra vægð, er týndum nægðiz,
pín mig áðr en dettr á dauði,
dróttinn minn, í kvölum og sóttum,
að því minnur sé eg þá síðan
slitinn af fjandans króki bitrum.
83. Lífið sjálft, að luktri ævi
leys mitt bann fyr iðran sanna,
óleó smurður veit að eg verða
viðr-kennandí mildleik þenna;
hreinast gef þú hjarta mínu
hold og blóð, er tókt af móður,
listiligasta leiðar nesti,
leysiz önd af holdsins böndum.
84. Hræðumz eg, að sárt muni svíða
samvizkunnar bygð af grunni,
sundruð öll, þá er syndir kalla
sína eign á hjarta mínu,
dökkvir munu þá fjanda flokkar
færaz nær með ópi og kæru,
búnir mig að brenna og skeina,
bíta, kremja, rífa og slíta.
85. Muntu þetta, inn dýri drottinn,
djöfla sveitum nökkuð veita
mína önd að meiða og pína,
Máríu barn, en hjálpar varna?
Heitu og rauðu hjartablóði
hana leystir og því má eg treysta,
Jésú, þinni ást, er mönnum
öllum bauð til lífs frá dauða.
86. Heyr þú mig nú, himins og jarðar
háleit bygðin allra dygða,
megindrotningin manna og engla,
móðir guðs og blessun þjóða,
þá eg mæðumz i nógum nauðum,
nálæg ver þú minni sálu,
vef þú ágætu verndar skauti,
vón mín sönn, er hjálpar mönnum.
87. Máría, kreist þú mjólk úr brjóstum,
mín drotning, fyr barni þínu,
dreyrug föðurnum sýn þú sárin,
sonr Máríu, er naglar skáru.
Eg vænumz, að ykrum þjóni
engi kvöl megi drotna lengi,
miskunnar þá er mjúkust renna
merkin slík um himnaríki.
88. Frammi stattu, er fæddir drottin,
fyr skínanda barni þínu,
miskunn bið þú að mjúka finni
maðrinn hverr, en glæpi þverri.
Ber þá framm af blíðum vörrum
bænarmál fyr kristnum sálum,
Máría, Jésú móðir dýrust,
mundu að eigi skiljumz eg undan.
89. Þú ert hreinlífis dygðug dúfa,
dóttir guðs og lækning sótta,
giptu vegr og geisli lopta,
gimsteinn brúða og drotning himna,
guðs herbergi og gleyming sorga,
gleðinnar past og eyðing lasta,
líknar æðr og lífgan þjóða,
loflig mær, þú ert englum hæri.
90. Þú ert elskandi ein af sprundum
ágætust fyrir lítillæti,
um-bætandi bragna syndir,
blessuð mær, þú ert drotni kærust.
Þú ert hitnandi heilags anda
höll og prýdd með dáðum öllum,
ei kennandi, kvitt af syndum,
krapta þröng, en löstinn öngvan.
91. Máría, ert þú móðir skærust,
Máría, lifir þú sæmd í hári,
Máría, ert þú af miskunn kærust,
Máría, létt þú syndafári,
Máría, lít þú mein þau er vóru,
Mária, lít þú klökk á tárin,
Máría, græð þú mein en stóru,
Mária, dreif þú smyrsl í sárin.
92. Tungusætr ef einnhverr ýta
orðum hygz í kvæði að skorða
mjúkan dikt að makligleikum,
mín drotning, af heiðri þínum,
því er líkast, sem rasi eða reiki
ráðlaus seggr að ýmsum veggjum
fældr og byrgðr, og feti þó hvergi
fús í brott úr völundarhúsi.
93. Hrærð af list þótt hvers manns yrði
hold og bein að tungum einum,
vindur, leiptr og grænar grundir,
grös ilmandi, dupt og sandar,
hagl og drif, sem fjaðrir, fuglar,
fiskar, dýr, sem holt og mýrar,
hár og korn, sem heiðar stjörnur,
hreistr og ull, sem dropar og gneistar,
94. viðr og grjót, sem staðir og stræti,
strengir, himnar, lopt og englar,
orma sveit og akrar hvítir,
jurtir, málmr og laufgir pálmar
augabragð þótt aldri þegði,
allar þær af fyrnsku væri
máðar, fyrr en Máríu prýði
mætti skýra fullum hætti.
95. Máría vertu mér í hjarta,
mildin sjálf, því að gjarna vildag,
blessuð þér, ef mættig meira,
margfaldastan lofsöng gjalda.
Loflig orð í ljóðagörðum
listilig af móður Kristí
öngum tjáir að auka lengra:
einn er drottinn Máríu hreinni.
96. Inn krossfesti, kraptr inn hæsti,
Kristr, er fjórir broddar nistu,
þér býð eg og þinni móður
þetta verk, er í einn stað settag.
Þá látið mig þessa njóta
þröngskorðaðra kvæðisorða,
er þið sjáið mig öllu varða,
öndin mín að forðiz pínu.
97. Veri kátar nú virða sveitir;
vættig þess, í kvæðis hætti
vórkynni, þótt verka þenna
vandag miðr, en þætti standa;
varðar mest til allra orða,
undirstaðan sé réttlig fundin,
eigi glögg þótt eddu regla
undan hljóti að víkja stundum.
98. Sá, er óðinn skal vandan velja,
velr svó mörg í kvæði að selja
hulin fornyrðin, að trautt má telja,
tel eg þenna svó skilning dvelja.
Vel því að hér má skýr orð skilja,
skili þjóðir minn ljósan vilja,
tal óbreytiligt veitt af vilja,
vil eg að kvæðið heiti Lilja.
99. Sannri ást og sætu brjósti
sinni rétt fyr hjálp og minni
segi Máríu hverr, er heyrir,
hennar vess, á diktan þessa;
verða kann, að mærin minniz
mín, þá er ligg eg kvaldr í pínu,
berr mig þar til vón, á vörrum
vist ef léki á dóminús técum.
100. Almáttigr guð, allra stétta
yfirbjóðandi engla og þjóða
ei þurfandi stað né stundir,
staði haldandi i kyrleiks valdi,
senn verandi úti og inni,
uppi og niðri og þar i miðju,
lof sé þér um aldr og ævi,
eining sönn í þrennum greinum.
