Saga og uppruni. Íslenzka sauðféð nú á dögum er beinn afkomandi dýranna, sem landnámsmenn fluttu 
með sér til landsins á 9. og 10. öld. Það er komið af evrópsku stuttdindilskyni og m.a. skylt kynjunum Finnsheep, Romanov, Shetland, Spelsau og sænska sveitakyninu. Allar þessar tegundir eru komnar af evrópska stuttdindinlskyninu, sem var ríkjandi í Skandinavíu og á Bretlandseyjum á 8. og 9. öld. Stærstar þessara tegunda eru íslenzka- og romanovkynið, sem eru bæði flokkuð undir meðalstærð.
Fáar tilraunir hafa verið gerðar til að kynbæta íslenzka kynið í aldanna rás Þessar fáu tilraunir, sem voru gerðar, enduðu með ósköpum. Reynslunni ríkari lóguðu ræktendur öllum kynbættum dýrum og þar með var komið í veg fyrir frekari blóðblöndun. Nú er óheimilt að flytja sauðfé til landsins. Bændur hafa síðan beint ræktuninni að innbyrðis kynbótum og orðið vel ágengt. Erfðafræðilega er nútímasauðféð hið sama og það var í upphafi. Líklega er það elzta og hreinræktaðasta sauðfjártegund í heiminum.
Útlit og líkamsbygging. Íslenzka ærin er meðalstór og vegur 68-73 kg. Hrúturinn vegur 91-100 kg. Sauðféð er tiltölulega smábeinótt með snöggan haus, fætur og júgur. Bæði kynin eru annaðhvort hyrnd eða kollótt en flest fé er hyrnt. Féð er ekki hátt á herðakamb en breiðvaxið og vel byggt til kjötframleiðslu. Ærnar verða frjóar frá fyrri hluta nóvember til aprílloka. Hrútarnir gefa frá sér sérstaka lykt frá byrjun október, sem hefur hvetjandi áhrif á ærnar, og þeir halda því áfram allan fengitímann. Þessi lykt hefur áhrif á bragð kjötsins, ef þeim er slátrað á fengitímanum. Getnaðartíðnin er 170-180% að meðaltali en hægt er að auka hana með vali. Ær geta orðið kynþrosta ársgamlar og hrútar u.þ.b sjö mánaða. Lífslíkur heilbrigðs fjár eru langar. Ærnar geta fengið til 12-14 ára aldurs. Ullin er í tveimur lögum og náttúrulitir eru margir, þótt hinn hvíti sé algengastur.
Nýlega var frjósemishvetjandi gen uppgötvað í íslenzka sauðfénu. Það er kallað Þoka eftir ærinni Þoku, sem fæddist að Smyrlabjörgum 1950 og talin er hafa komið með það í heiminn. Þessu geni svipar líklega til sambærilegs gens í Booroola Merino-sauðfénu. Vísindamenn hafa greint merkjanlegan mun á egglosi genberanna og áa, sem hafa ekki genið. Að meðaltali var eggjatíðni genlausra áa 1,59-2,2 en genberanna 2,14-3,4, sem er verulegur, tölfræðilegur munur. Algengast er að sjá tvílembdar ær og stundum verða þær þrí- eða fjórlembdar.
Skapgerð og eðli. Íslenzka sauðféð er rólegt og viðráðanlegt. Það er samt fjörugt og spretthart. Flest er það sjálfstætt og skortir hjarðtilfinningu. Það dreifir sér um hagann og nýtir hann því vel. Það étur fjölbreyttan jarðargróður. Ærnar hugsa vel um lömbin og mjólka vel, enda voru þær mjólkaðar í kvíum öldum saman, allt fram undir miðja 20. öldina. Innbyrðis átök eru algeng og sumir einstaklingar taka sér forystuhlutverk. Hegðun íslenzka fjárins er oft líkt við villifé eða fyrstu dýrin, sem maðurinn tók í þjónustu sína. Sumt fé er taugaóstyrkt en er tiltölulega fljótt að aðlagast aðstæðum og hænast að smölum. Stórir og hyrndir forystuhrútar geta verið hættulegir.
Kjötframleiðsla. Íslenzka sauðfjárkynið er heimsþekkt fyrir ullargæði en hérlendis er það að mestu ræktað vegna kjötsins. Rúmlega 80% tekna sauðfjárræktarinnar má rekja til kjötsins. Lömbin fæðast mjög lítil en eru fljót að stækka. Í góðum haga verða þau 36-40 kg á 4-5 mánuðum. Þessi lömb fá ekkert fóður og þeim er slátrað að sumarbeit lokinni. Kjötið er fíngert og mjög bragðgott og talið er, að íslenzka sauðféð sé með því afurðabezta í heimi.
Ullarframleiðsla. Íslenzka sauðféð er þekktast fyrir ullargæði sín, þótt verðmæti hennar skipti ekki nema u.þ.b. 15% af heildarverðgildi skrokks. Lagðurinn er í tveimur lögum líkt og meðal frumstæðari tegunda. Hið innra er fínna og kallað þel en hið ytra, tog, er lengra og grófara. Lagðurinn er opinn og tiltölulega fitulítill og vegur 1,9-2,3 kg. Vegna þess hve reyfið er opið, margbreytilegt og oft litríkt, lendir það oft á sérmörkuðum, þar sem það er selt til handiðnaðar. Þelið er dúnmjúkt, gljáandi og fjaðrandi.
Togið líkist ull af angórugeitum, bylgjað eða gormlagað fremur en krumpað og er upplagt til að spinna úr því garn. Náttúrulitirnir eru snjóhvítur, nokkur blæbrigði af gráu, kolsvartur og móbrúnn til dökkbrúns. Sumt fé er marglitt og flekkótt og tvílitt er algengt.
Skinnið er upplagt í gærur, sumpart vegna þess, hve ullin er þétt. Það er upplagt í tízkufatnað. Gærur og fatnaður eru fremur dýr vara á heimsmarkaði. Margir nota gærur til skreytinga á gólfum og húsgögnum.
